In het nieuws
De mugshot nodigde uit tot het speuren naar een psychologische ‘betekenis’ van een gezicht en is zo in de populaire cultuur tot de verbeelding gaan spreken. Trump zet zijn beeltenis in voor zijn herverkiezingscampagne.
Merlijn Schoonenboom
Enigszins dreigend kijkt hij vanonder zijn wenkbrauwen de camera in, zijn lippen heeft hij op elkaar gedrukt, zijn mondhoek grimmig naar beneden getrokken. Wat Donald Trump op dit moment precies denkt kun je niet uit de foto aflezen, maar zeker is dat hij er in de Fulton County-gevangenis in de Amerikaanse deelstaat Georgia alles aan doet het toeval uit te sluiten – en zo uitgerekend de criminele fotografie gebruikt om zijn politieke boodschap te onderstrepen.
De zogeheten ‘mugshot’ van Donald Trump, genomen op 24 augustus, is nu al historisch te noemen. Niet alleen is het de eerste foto in dit genre van een voormalige Amerikaanse president ooit, maar het is ook de eerste die wordt ingezet voor een politieke campagne. Vrijwel direct na het maken van de afbeelding begon het: Trumps mugshot werd uitverkoren als zijn profielbeeld op X, het voormalige Twitter, en te koop aangeboden op T-Shirts van zijn campagneteam, onderstreept door de tekst: ‘Never surrender!’
Misschien had ook alleen Trump, de voormalige reality-tv-ster, op zo’n idee kunnen komen. De mugshot – ‘mug’ is een ander woord voor ‘face’ – is in de Amerikaanse cultuur een roemrucht genre, het speelt een grote rol in politiefilms, en sinds de opkomst van internet zijn er allerlei populaire websites opgekomen waarin je uitgebreid kunt zoeken naar gefotografeerde criminelen. Meerdere van dergelijke beelden hebben de afgelopen decennia een iconische status bereikt, zoals die van moordenaar Charles Manson, al is het genre zeker ook bekend geworden door de vele gearresteerde celebrities, van Mick Jagger tot Lindsay Lohan.
De criminele fotografie heeft deze historische status vooral te danken aan de suggestie van ‘objectiviteit’. Politiefoto’s van criminelen ontstonden al direct na de uitvinding van de fotografie, maar het was pas de Parijse politiecommissaris Alphonse Bertillon die de ‘mugshot’ in de jaren 1880 standaardiseerde. Bertillon legde vast hoe de verdachte diende te zitten, hoe de belichting moest zijn. In de toenemende chaos van de moderne grote stad moest de fotografie de identificatie van een groeiende groep criminelen vergemakkelijken. Deze obsessieve zoektocht naar de criminele mens bleef niet bij registratie alleen. Er waren ook meerdere wetenschappers, zoals Cesare Lombroso, die gebruikmaakte van dit soort politiefoto’s om de diepere ‘criminele gezichtstrekken’ van een persoon te kunnen ontcijferen.
Of Trump lang over zijn blik heeft nagedacht is niet bekend
Juist door deze zoektocht naar een psychologische ‘betekenis’ van een gezicht is de mugshot in de populaire cultuur zo tot de verbeelding gaan spreken. Maar of dat klopt? Op het eerste gezicht lijkt het van wel. De foto’s zijn vaak rauw, ongeflatteerd, lelijk zelfs. Deze ‘kale’ fotografie van de mugshot wekt de suggestie dat het hier om een ‘ongefilterd’ beeld gaat, dat de morele gesteldheid van een persoon eerlijk laat zien. Maar de hedendaagse sociale psychologie heeft overtuigend aangetoond dat de negentiende-eeuwse interpretatie van ‘het criminele gezicht’ op een misverstand berust.
Een gezicht is niet de objectieve uitdrukking van een innerlijk, de beschouwer interpreteert het. De informatie die je over een persoon hebt, verandert onze mening over een gezicht. De foto van een vriendelijk lachende huisvader verandert als je weet dat het om de moordende drugsdealer Pablo Escobar gaat. Andersom zorgt de sympathie voor een bepaalde persoon voor een andere beoordeling van zijn mugshot. Juist bij de mugshots van celebrities is dit fenomeen duidelijk te merken – en juist zij weten met een bepaalde gezichtsuitdrukking die mening ook vaak vakkundig te beïnvloeden, van het triomfantelijke lachje van Steve McQueen in 1972 na zijn arrestatie voor rijden onder invloed tot aan Donald Trump nu.
Of Trump lang over zijn blik heeft nagedacht is niet bekend, maar dat zijn dreigende pose bij zijn boodschap past is duidelijk. In plaats van onschuldig proberen te lachen, doet hij juist alsof hij een gangster in een Hollywoodfilm nadoet. Voor zijn critici kan het potsierlijk overkomen, maar voor zijn aanhangers is het herkenbaar; voor hen staat hier geen crimineel, hier staat een rebel tegen het systeem – en voor wie het nog niet heeft begrepen is er dan nog de toevoeging op het T-Shirt: ‘Never surrender!’
Lees verder:
